18 ve 19. YÜZYILLARDA HOKAND HANLIĞININ DURUMU

1710-1876 yılları arasında başşehir Hokand olmak üzere Fergana bölgesinde hüküm süren bir devlet olan Hokand Hanlığının kuruluş dönemini inceleyecek olursak, hanlığın kurucusunun Özbekler’in Ming kabilesine mensup olan Şahruh olduğunu görürüz. Ming kabilesi, Buhara hanı Abdullah Han zamanında (1583-1598) Tobol ve İrtiş yöresindeki eski yurtlarını bırakarak Fergana’ya göç etmişti. Şibanilerin 1599’da çekilmesinin ardından Doğu Türkistan’da ve daha sonra Seyhun’un kuzeyinde Çadak’ta ikamet eden Hoca ailesi Fergana’ya gelmiş ve bölgede idareyi ele geçirerek, ülke topraklarını aralarında taksim etmişti. Şâhruh, Hoca ailesinin hâkimiyetine son vererek merkezi Hokand olmak üzere Fergana Hanlığı veya Hokand Hanlığı adıyla bilinen Özbek devleti’ni kurdu (1710).


Siyasi tarihi oldukça karışık olan Hokand Hanlığı, hem hanlığa bağlı olan topraklarda yaşayan kabilelerin hayatına, hem de komşu devletlerin tarihlerine büyük ölçüde etki yapmıştır. Hokand şehri yeni hükümdarların tahkim ettikleri bir alandan şehre dönüştü. Hokand, Seyhun’un güneyine doğru Fergana’nın batısında yer almaktaydı. Tiyenşan dağlarından uzak ve Kırgız, Kalmuk akınlarına bir ölçüde kapalı olduğundan Fergana’nın eski merkezi Endican’dan daha uygundu. Diğer taraftan yeni başkent Buhara Hanlığı’nın merkezine daha yakındı. Bu yüzden de iki hanlık arasındaki savaşlardan da büyük ölçüde etkilendi. 18. Yüzyıl boyunca kendilerine verdikleri Ming ünvanı biy ya da bey ünvanının bir uyarlamasıydı. 1721 yılında Şâhruh’un ölümü üzerine halefi Abdürrahim’in yerine geçen kardeşi Abdülkerim’in siyaseti sayesinde Çin’den gelen tehlike bertaraf edildi. Abdülkerim’in halefi Erdene de (İrdana) Kalmuklar’ın zayıflamasından faydalanarak 1758’de Hokand Hanlığı’nın sınırlarını genişletti. Hanlığın esas yapısı da İrdana Bey zamanında oluştu. Fergana’nın büyük bir kısmı onun yönetiminde uluslar arası politika ve ittifak bağlarının içine çekildi. Bir müddet sonra Çinliler’in saldırılarını arttırması üzerine Erdene Afganistan’daki Dürrânîler’den Ahmed Şah’ın yardımını istedi. 1763’ten sonra Hokandlılar Kırgız ülkesini de ilhak ettiler.