Kazak Ayaklanmaların Değerlendirilmesi

1. Ayaklanmalar, Rusya'nın çarlık rejiminin ve daha sonra Sovyet sisteminin baskısına ve Rusya'nın Kazakistan'ı ele geçirme ile Rus toprağı haline getirme gayretlerine karşı Kazakların hukukî olan direnme haklarını kullanmaları hadisesidir.

2. Ayaklanmalar dinî bir mahiyet taşımaktan çok, Kazak Türkleri'nin millî duygularını ön plana çıkartır bir mahiyet arz etmektedir. Bunanla beraber halkın büyük bir kısmı Ruslar'ı model tutan Ve Türk-İslâm değerlerini bir tarafa bırakan ve Ruslar olmadan Kazaklar .sadece Asyalı'dır şeklinde görüşler öne süren. Kazak kültürünü İslâmi geleneklerden koparmak isteyen aydınlara da tepki gösteriyorlardı. Kazaklar, ayrıca Ruslar'ı talancı olarak da görmektedirler. Ayaklanmaların kültürel bir alt yapısı bulunmaktadır. Bu kültürel alt yapının oluşmasında eski bozkır ortamının bütün unsurları ve izlerinin hatırlanmasını sağlayan Kazak halkının toplumsal hafızasının büyük önemi bulunmaktadır. Kazak toplumunun geleneklerim, edebiyatını Rus baskısı altında yok olmaktan kurtaran da bu hafızadır.

3. Bununla birlikte Kazaklar'ı geleneksel düşünce ve yaşayışlardan çıkararak onları değişen dünyanın şartlarına ayak uydurmaları konusunda ikaz eden Kazak aydınlarından bahsetmek de yanlış olmayacaktır. Abay Kunanbayoğlu bunlardan birisidir. Abay Kazak Türkleri'nin 19. yüzyıldaki en ünlü şairidir. Kazak yazılı edebiyatının ilk temsilcisidir. Kazaklar'ın ilerlemesi, çağdaş dünyayı tanıması yolunda büyük emek harcayan ve buna katkısı olan düşünür ve devlet adamıdır. O. Kazak tarihi ve edebiyatı ve lehçesinin savunucusu olup. bunu şiir ve düzyazılarında açıkça ortaya koyduğu gibi. millî kültürden beslenen ürünleriyle de Abay Kazak toplumuna büyük ölçüde yol göstermiştir.


4. Ayaklanmaların liderliğini bazı kereler orda hanları yaptıkları gibi. Orda hanlarının Ruslar tarafından menfaat bağıyla kontrol edildikleri hallerde devreye alt boy beyleri girmekte ve ayaklanma bunlar tarafından başlatılmakta veya devam ettirilmektedir.

5. Ayaklanmaların başarı şansını arttırıcı husus başlangıçta Kazaklar'ın bozkırda iyi mücadele edebilmeleridir. Buna mukabil onların ayaklanmaları uzun süre devam ettirememeleri iki sebepten ileri gelmektedir. Bunlardan birincisi, Kazaklar'ın kendi içlerinde meydana gelen karışıklıklar, ikincisi ise onların yeterli askerî donanımına sahip bulunmamalarıdır.

6. Ayaklanmaların bastırılmasından sonra Ruslar, cezalandırma ve intikam için bölgelere yeni kuvvetler göndermişler, bu kuvvetler önemli katliamlarda bulundukları gibi. bunların eline geçmemek için bazı Kazaklar da topluluklar halinde Kazakistan'a komşu ülkelere gitmişlerdir. Bunların bir bölümü bir daha Kazakistan'a geri dönmemişlerdir.