Türkistan'da Siyasal Durum Ve Kazaklar / Büyük Cüz

Ulu Cüz diye de bilinen Büyük Cüz ‘ün toprakları Kazakistan’ın doğusunda, Balkaş sahilleri, Çu, Talas Havzaları ile Alatav’a kadar uzanıp,Orta Cüz’ün Taşkent,Türkistan topraklanyla birleşmektedir. AlmaAta, Evliya Ata,Çimkent,Talas ve Yedisu bölgeleri de Büyük Cüz’e dahildir.

Büyük Cüz’ün siyasi faaliyetleri hakkında kısaca bilgi vermek gerekirse, onlar ilk Kalmuk hücumuna uğrayan Kazak gurubu olup, bu istilalar sonucu 1723’te Kalmuklar’a boyun eğmişlerdir. Kalmuk esareti 1750’ye kadar sürmüştür. 1750 başlarında Kalmuk hakimiyetinden kurtulsalar da özgür oldukları devre uzun sürmemiştir. Bu kez de Çinliler’ in karşısında ne yapacaklarını şaşırmışlardır. Büyük Orda’nın genellikle baskılı bir ortam içinde yaşamasının sebeplerinden biri de onları birarada tutabilecek güçte iyi bir liderin yetişmemesine bağlanabilir. Büyük Orda boylarını biraraya toplayacak böyle bir liderin olmaması da halkın dağınık ve düzensiz hareket etmesine sebep olmuş, bu da başka güçlerin egemenliğine girmelerini kolaylaştırmıştır. Nitekim Kalmuk ve Çin istilasına karşı çareyi Türkistan hanlıkları ile birleşmekte bulmuşlardır. Bir kısmı müstakil kalma çabalan göstermişse de bu teşebbüs başarısızlıkla sonuçlanınca, onlar da Hokand Hanlığı’nın birleşme teklifini kabul etmişlerdir. Büyük Orda’nın kuzey kesimi de bu arada Rus hakimiyetine girmiştir.

Daha sonraları Büyük Orda yöneticileri de Rus baskısına uğrayarak, 1844’te Rus uyrukluğunu kabul etmişler ve Ruslar da 1845 ve 1847’de bu orda için nizamname hazırlamışlardır.

Karakterlerinde bağımsız yaşama arzusu olan bu topluluğun Rus ve diğer güçlerin etkisi altında kalması çok güçtür. Kazaklar’ da zaten esarete karşı tepkileriyle bunu ispatlamışlardır .Rus esaretinden sonra bütün ordalarda milli isyan hareketleri başlamıştır.